ทำไมต้องมีพนักงานเก็บค่าโดยสารบนรถเมล์ ?

วันก่อนขณะนั่งรถเมล์มาทำงาน  "ชิดในหน่อยครับ ชิดในด้วย" คำนี้เป็นคำคุ้น ๆ ที่จะได้ยินบ่อยมากสำหรับนักศึกษาที่ต้องขึ้นรถโดยสารประจำทางไปมหาวิทยาลัย คำถามไม่ได้อยู่ที่ว่าจะให้ชิดในทำไม แต่มันอยู่ที่ว่า "ทำไมต้องมีคนคอยบอกให้ชิดใน และเก็บค่าโดยสารบนรถประจำทาง?"

รถเมล์ที่ผมเคยนั่ง สาย ปอ.พ. 20 จากนนทบุรีมาซีคอน นาานมากกก ไม่รู้นั่งไปได้ไง ก็ไม่มีคนเก็บค่าโดยสาร ผู้โดยสารจะต้องดูว่ามีที่ว่างให้นั่งหรือไม่ (เพราะว่า ปอ.พ. 20 ไม่ให้ยืน) แล้วค่อยขึ้นไป (ไม่เหมือนรถแท็กซี่สมัยนี้มีคำว่า "ว่าง" บอก) ผู้โดยสารต้องทำการจ่ายค่าโดยสารแบบไม่มีระบบทอน ก่อนเข้าไปนั่ง แล้วทำไมไม่มีคนเก็บค่าโดยสาร?

รถสองแถว ซอยอ่อนนุช ก็ไม่เห็นมีคนเก็บค่าโดยสาร ทุกคน หลังจากกดอ๊อดเพื่อแจ้งให้คนขับรถ จอด เมื่อเดินลงรถไปแล้วก็จะกุรีกุจอไปจ่ายค่าโดยสาร นั่นแสดงว่าไม่จำเป็นต้องมีคนเก็บค่าโดยสารหรือ?

สองแถว เรวดี สายนี้ ปัจจุบันยังมีคนเก็บค่าโดยสารอยู่ มีแบบเดินไปเก็บถึงที่นั่ง และแบบก่อนลงค่อยจ่าย ทำไมไม่เหมือนที่อ่อนนุช?


อะไรทำให้มีหรือไม่มีคนเก็บค่าโดยสาร ขนาดของรถ? เส้นทางเดินรถ? บริษัทเดินรถ?

กรณีของ ปอ.พ 20 เข้าใจได้ว่า บนรถโดยสารไม่มีพื้นที่พอให้มีคนเก็บค่าโดยสาร ทำให้คนขับรถต้องทำหน้าที่ไป หรืออาจเป็นเพราะว่าต้องการเปลี่ยนแนวทางเดิมที่มีพนักงานเก็บค่าโดยสาร แต่ผมก็ชอบแบบนี้นะ

กรณีของเรวดี ที่ต้องมีคนเก็บค่าโดยสารเพราะว่า เป็นรถคันใหญ่ ทำให้การจ่ายค่าโดยสารทำแบบที่อ่อนนุชไม่ได้ แบบนี้ไม่ดี

กรณีของอ่อนนุชทำให้เห็นว่า เล็ก ๆ คล่อง เร็ว ดี

สรุปว่าไม่มีก็ได้นี่หว่า ... ถ้าจัดการได้


ผมคิดว่ารถเมล์บ้านเราปัญหาทั้งหลายทั้ง ขสมก. หรือ รถร่วมบริการก็ดี คือ ขาดการจัดการ บ่อยครั้งที่ผมจะเห็นว่าในชั่วโมงเร่งด่วน ไม่มีรถให้โดยสาร หรือถ้ามีก็จะเป็น 2 คันวิ่งติดกันมาติด ๆ โดยที่คันแรกแน่นขนัด ส่วนคันที่สองวิ่งเร็วฉิวแซงคันแรกไปเข้าอู่ แต่ไม่ค่อยมีผู้โดยสาร

ในฝันที่ผมฝันไว้กับรถเมล์โดยสารคือ

1. เป็นคันเล็กเท่า ๆ กับ ปอ.พ 20 ทุกคันติดระบบปรับอากาศ ทุกคันเป็นระบบ ไบโอดีเซล เพราะว่าผมเชื่อว่า ไบโอดีเซล ประเทศเราผลิตเองได้ หรือระบบกึ่งระบบไฟฟ้าก็ได้
2. ไม่ต้องมีคนเก็บค่าโดยสาร ใช้ระบบหย่อนเงินค่าโดยสาร หรือตัดจากบัตรโดยสารรายเดือนก็ได้ 
3. ไม่มีการยืนบนรถ แต่ให้มีหลาย ๆ คัน โดยเฉพาะชั่วโมงเร่งด่วน ส่วนชั่วโมงปกติก็ทำตารางเวลาการเดินรถ
4. รถเมล์ทุกคันมีการตรวจสอบจำนวนผู้โดยสารและให้พนักงานขับรถทำการส่ง SMS แจ้งให้ทางศูนย์การเดินรถทราบว่ามีผู้โดยสารคนอื่น ๆ ต้องการรถโดยสาร เพื่อนำมาวิเคราะห์จำนวนรถที่ต้องบริการในแต่ละช่วงเวลา
5. ผู้โดยสารทำการต่อแถวเพื่อรอขึ้นรถเมล์ตามก่อนหลัง เพราะว่าเดี๋ยวมีรถมารับแน่นอน
6. มีระบบวิเคราะห์การเดินรถและแจ้งตารางเดินรถให้ผู้โดยสารทราบจาก SMS หรือ WEB ก็ได้

ด้วยจำนวนของผู้โดยสารแต่ละวันและช่วงเวลาที่แน่นอนในการเดินทาง ผมเชื่อว่าถ้าหากมีการจัดการที่ดี ย่อมทำให้ ขสมก. มีรายได้แน่นอน 

100,000 คน คิดคนละ 20 บาทต่อเที่ยว 1 วันต้องเดินทางอย่างน้อย 2 เที่ยว ดังนั้นก็จะมีรายได้วันละ 4 ล้านบาท มันเหมือนกระปุกออมสินเคลื่อนทีเลยทีเดียว แค่ผู้ลงทุนต้องไม่หวังผลในระยะสั้น

ผมเคยถามน้องที่บ้านที่ต้องนั่งรถเมล์ไปทำงานทุกวัน "หากต้องซื้อรถขับมาทำงาน จะซื้อหรือไม่ เพราะอะไร" คำตอบคือ "ซื้อ"  เหตุผลแรกคือ ไม่มีรถเมล์ให้โดยสาร พอมีก็แน่นเป็นปลากระป๋อง ไม่รู้จะทำอย่างไรนอกจากซื้อรถขับไปคนเดียว

นั่นแหละเป็นปัญหาของการจราจรในปัจจุบัน ไม่ใช่ว่ารถเยอะแต่เป็นเพราะว่ารถน้อยต่างหาก มันน้อยและบริการไม่ดี ไม่จัดการ ทำให้ผู้คนต้องช่วยเหลือตัวเองด้วยการซื้อรถยนต์ส่วนตัว

ผมคิดว่ารถไฟฟ้าใต้ดินหรือลอยฟ้า ไม่ได้เป็นคำตอบของการแก้ปัญหารถเมล์ แต่เป็นการเพิ่มช่องทางมากกว่าการแก้ปัญหา